جزیره علم

نقد اندیشی 1

دکتر سید مهدی موحد ابطحی

مرکز پژوهشهای اسلامی - پزشکی بصیر

تعریف: نقد همان سنجش یک دیدگاه یا نظریه (بر اساس ابزاری منطقی) و سنجش اعتبار، صحت و دقت آن (بر اساس ملاکهایی عینی و همگانی) است. به عبارتی ساده، نقد محک قرار دادن یک شیء است تا بتوان با آن سالم و ناسالم را تشخیص داد.

فایده  نقد باید دقت کرد که هدف از نقد سنجش آراء و احکام است نه داوری درباره صاحب نظریه یا تخطئه وی. بنابراین، فواید زیر را می توان برای نقد یک تئوری بر شمرد:

·       موجب تفکر موءثر می شود.

·       علم رشد می کند.

·       جامعه را توسعه می دهد

·       سخنان بیهوده، کتاب سازی و شخصیت پنداری را از رونق می اندازد.

·       اندیشه های مستحکم (و در نتیجه آثار پژوهشی حقیقی) را رواج می دهد.

پیش نیازهای نقد برخی داشتن ویژگیهای زیر را قبل از نقد کردن لازم می دانند:

1. داشتن دانش و آگاهی
2. داشتن مهارت تحلیل (باید با رویکردهای مختلف به فهم یک نظریه آشنا شد).
3. بیطرفانه بودن (رعایت بیطرفی امری اخلاقی است)
4. داشتن هوش هیجانی (تا حدودی موروثی و مادرزادی بوده اما قابل پروراندن و اکتسابی هم می باشد).

اخلاق پژوهشی در نقد یک نظریه چند نکته اخلاقی باید رعایت شوند:

·       از پیامدهای غیر اخلاقی نقد کردن بی طرفانه (قبول باورهای نسنجیده و تعدی به حقوق صاحب نظریه) در امان باشیم.

·       شرط اصلی برای نقد بی طرفانه؛ پرهیز از نقد صاحب نظریه (به جای نقد سخن) و احتراز از مغالطه انگیزه و انگیخته می باشد.

·       ساده انگارانه به نظریه ای تمایل پیدا نکنیم (از لوازم و ادله ادعا/نظریه بپرسیم).

·       بهترین محققان، اولین نقادان آرای خودشان هستند.

·       هیچ سخنی را بدون نقد نپذیریم.

مقدم بودن فهم بر نقد نقد یک تئوری نیازمند مهارت یافتن در تحلیل آراء، فهم بیطرفانه آراء و نظریه، نقد سخن، و سپس پذیرفتن یا نپذیرفتن رای یا نظریه می باشد. این مراحل را به تفصیل شرح می دهیم:

فهم به معنای شناخت مفاد و مضمون یک نظریه یا تبیین یک پدیده است. منظور از فهم یک نظریه؛ تقریر روشن دیدگاه مخالف، سعی در شناختن دقیق نظر، دیدگاه یا سخن مورد نظر، تقریر محل نزاع، کشف مراد گوینده، بدست آوردن مقصود صاحب رأی، و دست یافتن به مدلول واقعی یک نظریه می باشد.

گفتنی است فهم یک نظریه یا دیدگاه علاوه بر رویکردهای متنوع، به ابزارهایی نیز نیاز دارد. برای این کار لازم است از شتابزدگی (مانع فهم صحیح سخن مورد انتقاد) و اصرار جزم گرایانه بر نقد (عامل فهم نادرست سخن) پرهیز کنیم.

برای فهم یک نظریه رویکردهای مختلفی هست:

(ادامه دارد)